Style guide
1. Interpunkcja
Polska interpunkcja ma charakter przede wszystkim składniowy. Stąd błędy interpunkcyjne bardzo łatwo mogą doprowadzić do wypaczenia założonego znaczenia lub pozbawienia wypowiedzi logiki.
Najważniejsze zasady interpunkcyjne:
- w polszczyźnie nie ma spacji przed znakiem interpunkcyjnym, znak występuje bezpośrednio za poprzedzającym wyrazem, przykład:
Urządzenie składa się z następujących elementów:
Kliknij Dalej, aby przejść do kolejnego ekranu.
- kropkę pomija się po tytułach, nagłówkach, liczebnikach porządkowych oznaczających godzinę lub dzień miesiąca (jeśli nazwa miesiąca występuje słownie lub cyfrą rzymską), przykład:
Podręcznik użytkownika
ZUS znów niewypłacalny
Spotkanie odbędzie się 30 maja 2012 roku o godzinie 17:00 w sali audytoryjnej.
- nie należy oddzielać przecinkiem dwóch przymiotników, jeśli nie należą do tej samej grupy semantycznej; przykład:
mały biały domek, rześki kwietniowy poranek;
- nie należy stosować zamiennie znaku dywizu (- łącznika) i półpauzy (– Alt 0150 z klawiatury numerycznej); pierwszy z nich stosuje się w złożeniach (biało-czerwony), nazwiskach złożonych (Pawlikowska-Jasnorzewska) lub skrótowcach (SMS-em) i nie jest otoczony spacjami; pozostałe znaki stosowane są w funkcji tzw. myślnika (wówczas okolone spacjami) bądź wskazania zakresu wartości (lata 1950–1960, strony 5–68, 10–12 lat – bez spacji);
- po dwukropku zwykle stosuje się małą literę, nie wielką, chyba że po dwukropku występuje dłuższy cytat;
- w polszczyźnie obowiązuje następujący zapis cudzysłowu: „[…]” (Alt 0132 otwierający, Alt 0148 zamykający); kropka występuje za cudzysłowem zamykającym, nie przed; podobnie jest w przypadku nawiasów;
- dialogi lub wypowiedzi w języku polskim oznaczamy myślnikiem, a nie cudzysłowem, jak w języku angielskim, np.:
EN: „This house is too small,” said John.
PL: – Ten dom jest zbyt mały – powiedział John.
2. Pisownia
- nie należy wstawiać w tekście podwójnych spacji;
- nie należy nadużywać wielkiej litery – polskie zasady w tej kwestii są odmienne od reguł obowiązujących np. w języku angielskim czy niemieckim, stąd kopiowanie majuskuły z wersji źródłowej najczęściej jest błędne; należy o tym pamiętać zwłaszcza przy zapisie dni tygodnia, miesięcy czy języków;
- wyrazy pospolite będące nazwą gatunkową, np. ulica, aleja, rondo, most, kościół, klasztor, park itp. należy pisać małą literą – wyjątek stanowi wyraz „aleja” w liczbie mnogiej, np. Aleje Jerozolimskie;
- o ile nazwy marek należy pisać wielką literą (np. samochód marki Fiat), o tyle o egzemplarzu samochodu danej marki pisze się małą literą:
pojechaliśmy fiatem na wakacje;
- nazwy wydarzeń lub aktów dziejowych pisze się małą literą, przykład:
rewolucja francuska, druga wojna światowa, powstanie warszawskie;
- w polskim alfabecie nie występują litery „x” i „v”, należy je zastępować odpowiednio „ks” i „w”, przykład:
ksero, wideo, faks, deweloper, maksimum;
- najczęściej stosowane w polszczyźnie skróty i skrótowce:
np. (na przykład)
wg (według)
dr (doktor – w przypadku odmiany, np. doktora – dr. lub dra)
nr (numer – w przypadku odmiany, np. pod numerem – pod nr.)
maks. (maksimum)
min. (minimum)
min (minuta)
m.in. (między innymi)
s (sekunda, nie sek.)
str. (strona)
ha (hektar)
tj. (to jest)
jw. (jak wyżej, nie j/w ani j.w.)
ds. (do spraw, nie d/s – nie należy stosować znaków nieliterowych)
PS (post scriptum) - odmiana skrótowców: LOT-u, GOPR-em itp. (niedozwolone jest stosowanie w tym przypadku apostrofu);
- pisownia i odmiana nazw własnych i nazwisk pochodzenia obcego: spolszczone nazwy i nazwiska należy stosować w przyjętej formie; w miarę możliwości obce nazwy własne i nazwiska należy odmieniać zgodnie z zasadami poprawnościowymi, przykład:
Johna, Jacques’a, Gary’ego, z Joyce’em, z Hollande’em;
- dzielenie wyrazów: w polszczyźnie obowiązują dwa kryteria dzielenia wyrazów: fonetyczne (zgodnie z podziałem na sylaby) i morfologiczne (zgodnie z podziałem na rdzeń i przedrostek), przykład:
za-de-cy-do-wać, pod-ręcz-nik, ob-o-strze-nie, ste-to-skop, wil-la;
- wyrażenia złożone z przysłówka i imiesłowu przymiotnikowego należy pisać rozłącznie, przykład:
nowo otwarty, średnio zaawansowany, wysoko wykwalifikowany;
- nie należy nadużywać stosowania łącznika we wszelkiego rodzaju złożeniach – w polszczyźnie częściej występuje pisownia łączna lub rozłączna niż ta z użyciem dywizu, przykład:
trudno dostępny, jasnoczerwony itp.;
- zgodnie z obowiązującymi zasadami partykułę „nie” z imiesłowami przymiotnikowymi należy pisać łącznie, niezależnie od trwałego czy przejściowego charakteru określanej cechy, przykład:
niepalący, nieobjęty, niewyprany;
- wiele wyrazów pochodzenia obcego przyjętych w języku polskim ma już spolszczoną pisownię, wówczas nie stosuje się pisowni oryginalnej, często też występują w tym względzie oboczności, przykład:
czat albo chat, czip albo chip, keczup, ale casting, cheeseburger;
- spora część błędów literowych popełnionych w pisanym tekście jest trudna do wykrycia, np. gdy pomyłka nie generuje błędu, a powoduje zmianę znaczenia wyrazu, przykład:
zapatrzyć się – zaopatrzyć się; przed – przez; kartka pogotowia – karetka pogotowia; długa żywność – długa żywotność, listy zasilające – listwy zasilające;
- pisownia łączna i rozłączna wyrażeń przyimkowych, przykład:
na co dzień, na pewno, po południu, w poprzek, za granicą, naprzeciwko;
- wszystkie przedrostki, rodzime i zapożyczone, z wyjątkiem niby- i quasi-, są w polszczyźnie pisane łącznie z wyrazami pospolitymi, przykład:
miniserwis, supermodny, eksminister, pseudoartysta, ultralekki;
- w przypadku wątpliwości należy odwoływać się do zasad pisowni i interpunkcji obowiązujących w polszczyźnie: http://so.pwn.pl/zasady.php?id=629734.
3. Gramatyka
- nie należy nadużywać form strony biernej, która w polszczyźnie występuje dość rzadko – lepiej stosować wyrazy typu „należy”, „warto”, „trzeba” lub nieosobowe formy czasownika;
- w instrukcjach, podręcznikach itp. lepiej stosować formy trybu rozkazującego niż bezokoliczniki;
- w celu uniknięcia oboczności form w zależności od płci adresata tekstu należy w miarę możliwości używać form uniwersalnych, stosując np. formy czasu teraźniejszego zamiast przeszłego (jeśli nie zmienia to ogólnego sensu wypowiedzi), przykład:
Nie pamiętam hasła zamiast Zapomniałem/Zapomniałam hasła
- nazwy jednostek są odmienne, przykład:
50 gramów, 90 barów, 40 watów itp. - zwracając się w formie grzecznościowej, należy stosować jedyną poprawną formę gramatyczną, przykład:
znajdą Państwo, mogą Państwo odwiedzić itp. - należy unikać formy 2 osoby l.mn zwłaszcza w tekstach oficjalnych (nie stosować formy Możecie Państwo, lecz Mogą Państwo).
4. Styl
Styl w dużej mierze podlega kryteriom estetycznym, nie tylko poprawnościowym, stąd wiele „błędów” może mieć charakter uznaniowy. Tym niemniej są reguły stylistyczne, których należy bezwzględnie przestrzegać przy tłumaczeniu:
- styl tłumaczenia – formalny lub nieformalny – powinien być adekwatny względem stylu tekstu źródłowego;
- tekst musi być spójny, z konsekwentnym używaniem terminologii i form;
- należy unikać kopiowania struktury zdania z języka źródłowego, tłumaczenia dosłownego;
- należy zmieniać strukturę zdania, składnię, jeśli sprawi to, że tekst będzie brzmiał naturalniej w języku polskim;
- należy unikać barbaryzmów, czyli wyrazów obcych sztucznie używanych w polszczyźnie;
- należy unikać powtórzeń w obrębie zdania czy akapitu, stosując synonimy – wyjątek stanowią terminy słownikowe, które muszą być stosowane w jednej, zaakceptowanej formie;
- należy pamiętać o tym, że kolejność wyrazów w zdaniu polskim nie musi być taka, jak w zdaniu źródłowym. Na przykład zdania „Przełącznik z prawej strony służy do wybierania trybu pracy” oraz „Do wybierania trybu pracy służy przełącznik z prawej strony” są tłumaczeniem tego samego zdania źródłowego, ale ich poprawność w tekście polskim zależy od kontekstu (zdania lub zdań poprzedzających) – zawsze należy przeczytać zdanie w kontekście i dbać o naturalność tekstu polskiego;
- należy unikać pleonazmów i tautologii:
kontynuować dalej, powtarzać raz jeszcze, przychylna akceptacja, pełny komplet, rekonstrukcja i przebudowa gospodarki, cofać się do tyłu, bardziej częstszy, mniej bogatszy, dwie równe połowy, spadać w dół, fakt autentyczny, moralnoetyczne, na wskutek, przysłowiowy Jan Kowalski, kosztować taniej, najbardziej optymalny, wracać z powrotem, przychylna aprobata.
- forma zwrotu do odbiorców tekstu: o tym, jak zwracać się do czytelnika, decydują instrukcje klienta oraz charakter tekstu. Często wyboru musi dokonać sam tłumacz. W codziennej komunikacji możemy przyjąć, że w tekstach użytkowych (instrukcje, artykuły pomocy, powiadomienia), a także w materiałach marketingowych zwracamy się do odbiorcy bezpośrednio z użyciem drugiej osoby liczby pojedynczej (Ty, Tobie, Ciebie itp. – zawsze wielką literą). W tekstach technicznych lub specjalistycznych w miejsce angielskiego „you” można też używać form bezosobowych lub trzeciej osoby liczby pojedynczej (np. użytkownik wyraża zgodę…, jeśli klient nie otrzymał…, więcej informacji można znaleźć w…). Formy Pan, Pani, Państwo (zawsze wielką literą) nie powinny być nadużywane i należy je ograniczyć do komunikacji wymagającej najbardziej oficjalnego stylu.
Niezależnie od wybranej formy wszystkie odwołania do elementów interfejsu (np. przyciski, linki) i bezpośrednie wezwania do działania należy tłumaczyć w trybie rozkazującym liczby pojedynczej. Przykłady:
Kliknij tutaj (nie: Niech Pani kliknie tutaj; nie: Klikną Państwo tutaj; nie: Kliknijcie tutaj)
Zarezerwuj teraz
Anuluj
Zamknij
Wyślij wiadomość
5. Format
- pisownia liczb: liczby powyżej 9999 (5 i więcej cyfr) zapisujemy ze spacją nierozdzielającą (Alt 0160 z klawiatury numerycznej) po tysiącach, milionach, miliardach itd. (np. 5 000 000 lat temu, 20 000 egzemplarzy);
- dany format z reguły jest kwestią wyboru, kluczowe jest konsekwentne jego stosowanie, np. w jednym zdaniu nie powinno się pisać jednego liczebnika słownie, a innego z użyciem cyfr;
- ułamki dziesiętne w polszczyźnie oznacza się przecinkiem, nie kropką, przykład:
10,5 m, 126,64 kg itp. (wyjątek: numery wersji, np. wersja 4.2);
- liczby mniejsze niż 1 muszą zaczynać się od zera, np. angielskie .16 należy zapisać po polsku jako 0,16;
- symbole walut należy stosować konsekwentnie, czyli np. jeśli złoty, to dolar, euro, jeśli PLN, to EUR, USD itp.;
- zapis daty: 12.12.2012 r. lub 12 grudnia 2012 r. (nie: 12 grudzień!), lub 12 XII 2012 r.;
- w zapisie wartości procentowych między liczbą i znakiem nie należy stawiać spacji: 50%;
struktura tekstu tłumaczenia z podziałem na akapity, śródtytuły itp. powinna odpowiadać strukturze tekstu wyjściowego.
6. Często popełniane błędy
- fałszywi przyjaciele – słowa, które są podobne fonetycznie lub morfologicznie, ale ich znaczenie jest odmienne, przykłady:
EN eventually – PL ostatecznie, w końcu (nie: ewentualnie)
EN actual – PL rzeczywisty (nie: aktualny)
EN hazard – PL niebezpieczeństwo (nie: hazard)
EN affair – PL sprawa, romans (nie: afera) - złożenia z liczebnikami, np. 10-cio lecie, 20-sto metrowy (prawidłowo: 10-lecie, 20- metrowy)
- wyrażenie „za pomocą” zawsze dotyczy przedmiotów, „przy pomocy” – ludzi;
- klikamy coś, a nie na coś ani w coś;
- nadużywanie zaimków dzierżawczych z tekstu źródłowego:
Do not connect your printer…
źle: Nie podłączaj Twojej drukarki…
dobrze: Nie podłączaj drukarki… - dosłowne tłumaczenie angielskiego „for”; „dla” odnosi się do osób (np. film dla dorosłych), jednak w przypadku przedmiotów i czynności zwykle lepszy będzie przyimek „do” (np. papier do drukarki, aparatura do badania);
- nonsensowne tłumaczenia, wynikające z czasem mechanicznego, bezrefleksyjnego tłumaczenia, przykłady:
Middle age men are the prime victims of workaholism (EN-PL).
źle: Średniowieczni mężczyźni są pierwszymi ofiarami pracoholizmu.
dobrze: Mężczyźni w średnim wieku są pierwszymi ofiarami pracoholizmu.I’ll give a ring tomorrow. [kontekst jednoznacznie wskazuje na rozmowę]
źle: Jutro dam Ci pierścionek.
dobrze: Jutro do Ciebie zadzwonię.
7. Zmienne w tłumaczeniu
- gdy w tekście występują zmienne, należy tak przeformułować zdanie, aby dopasować je do tego, co może wystąpić pod zmienną, przykłady:
Zmienna jest liczbą:
EN: %n bugs were found
PL: znaleziono błędy: %n
PL: znalezionych błędów: %n
EN: You have $numberOfPoints points.
PL: Masz $numberOfPoints pkt.
PL: Liczba punktów: $numberOfPoints.Zmienna jest nazwą:
EN: [name] has sent you %n new messages.
PL: Użytkownik [name] przesłał Ci nowe wiadomości: %n.
PL: Masz nowe wiadomości (%n) od użytkownika [name].
Główny problem ze zmiennymi w tłumaczeniu EN > PL polega na tym, że język polski ma bogatszą fleksję niż język angielski. Gdybyśmy w powyższym przykładzie nie zmienili struktury zdania: [name] przesłał Ci %n nowych wiadomości i pod zmienną [name] wystąpiłaby nazwa lub imię żeńskie, a pod zmienną liczbową 2, 3 lub 4, zdanie byłoby niepoprawne: krakowianka12 przesłał Ci 2 nowych wiadomości.
8. Przydatne materiały
- Wielki słownik ortograficzny z zasadami pisowni i interpunkcji, PWN (wersja online)
- Wielki słownik poprawnej polszczyzny, PWN
- Wielki słownik języka polskiego, PWN
- Słownik frazeologiczny języka polskiego, Wiedza Powszechna
- Wielki słownik języka polskiego, IJP PAN
- Dobry słownik
- Międzyinstytucjonalny przewodnik redakcyjny UE – przydatne zestawienie ważnych reguł
- Poradnia Językowa PWN